Smara vluchtelingenkamp, zuid-west Algerije – “Alle bevrijdingsbewegingen hebben gewonnen”, zegt Fatma Mehdi. “Wij zullen winnen.” Mehdi, voorzitster van de Nationale Sahrawi Vrouwenvakbond, reageert op een uitspraak van het Europese Hof van Justitie dat onlangs verklaarde dat het door Marokko bezette Westelijke Sahara niet onder het handelsverdrag tussen de EU en Marokko valt. Dat stuk land is welbeschouwd Afrika’s laatste kolonie. Nadat kolonisator Spanje zich in 1975 terugtrok, volgde een gewapende strijd tussen buurland Marokko en de inheemse Sahrawis geleid door het Polisario Front. Onder leiding vande VN kwam er in 1991 een wapenstilstand. Het grootste gedeelte van de Westelijke Sahara staat onder controle van Marokko –de “zuidelijke provincies”– en is door een 2.700 kilometer-lange muur en mijnenvelden gescheiden van de rest van Westelijke Sahara.
Ik ben in Smara, een van de vijf in de vluchtelingenkampen in de woestijn van zuid-west Algerije waar zo’n 130,000 Sahrawis sinds 1976 hun toevlucht hebben gevonden. Veel huishoudens in de vluchtelingenkampen zijn afhankelijk van contacten met Spaanse families om te kunnen overleven, want er is weinig steun van de VN en ander humanitaire organisaties. De Europese uitspraak kwam op 27 februari j.l., ook de dag waarop 42 jaar geleden de Sahrawische Arabische Democratische Republiek werd uitgeroepen door Polisario.
“Dit is een grote overwinning voor de Sahrawis”, vertelt Beccy Allen. Allen werkt als leerkracht Engels in het Boujdour vluchtelingenkamp en is betrokken bij de Western Sahara Campaign UK, de ngo die het verdrag tussen Marokko en de EU aan het Europese Hof voorlegde. Western Sahara Campaign UK is onderdeel van een internationale solidariteitsbeweging die zich vooral op richt op boycott, divestment and sanctions (BDS), een –geweldloze– strategie die ook steeds vaker in de Palestijnse gebieden wordt toegepast en uiteindelijk tot de ondergang van het apartheidsregime in Zuid-Afrika leidde. Mehdi: “Wij willen geweldloosheid, niet terug naar de oorlog.”
Zusterorganisatie Western Sahara Resource Watch in Brussel probeert al jaren investeerders te overtuigen geen aandelen te kopen van bedrijven die fosfaat van het Marokkaanse staatsbedrijf OCP kopen. Negentig procent van de wereldwijde fosfaatreserve, onmisbaar in de productie van kunstmest, ligt in de mijnen rond Boukraa, Westelijke Sahara. Op verzoek van Polisario –de regering in ballingschap geleid door Brahim Galli –werd onlangs een schip met fosfaat bestemd voor Nieuw-Zeeland aan de ketting gelegd in Port Elizabeth (Zuid-Afrika), waar de lading in de komende maanden per opbod wordt verkocht en de opbrengst naar de Sahrawis gaat. Olie, vis, fosfaat en toerisme zijn grote inkomstenbronnen voor Marokko, en niet geheel toevallig zijn die te vinden in de Westelijke Sahara en de kustgebieden daarvan.
De laaste directe onderhandelingen tussen Polisario en Marokko vonden in 2012 plaats. Marokko heeft al jaren een voorstel voor zelfbestuur voor de Sahrawis onder Marokkaanse vlag op de plank liggen, Polisario neemt alleen een referendum voor onafhankelijkheid serieus, zoals dat is afgesproken bij de wapenstilstand in 1991 en nog altijd door de VN-vredesmissie MINURSO moet worden georganiseerd.
Met de uitspraak van het Europese Hof en de groeiende BDS-beweging lijkt er voorzichtig druk te ontstaan om het 42-jarig conflict op te lossen. Ook vanuit de VN is er extra aandacht: zo benoemde VN-secretaris generaal António Guterres afgelopen december Horst Köhler als zijn Personal Envoy for Western Sahara. Köhler heeft inmiddels met de meeste betrokken partijen gesproken: Polisario, Algerije, Zuid-Afrika, Frankrijk, de Afrikaanse Unie; vanuit Rabat komen signalen dat er binnenkort ook een gesprek komt tussen Köhler en de Marokkaanse minister van buitenlandse zaken Nasser Bourita. “Het laat zien dat de VN nog altijd belang hechten aan ons probleem”, zegt Mehdi.
